Zalecenia Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej w zakresie testów kontroli jakości systemów planowania leczenia w brachyterapii

M. Dymnicka, J. Wiercińska, E. Gruszczyńska, G. Bielęda, M. Szlag, M. Sawicki, G. Zwierzchowski: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej w zakresie testów kontroli jakości systemów planowania leczenia w brachyterapii, Inżynier i Fizyk Medyczny, 14, 2015, 3-10.

Wprowadzenie

Systemy planowania leczenia (SPL) stanowią ogniwo łączące dwa kluczowe etapy radioterapii – gromadzenie i wprowadzanie danych pomiarowych z realizacją leczenia. Dokładność obliczeń rozkładu dawki ma bezpośredni wpływ na prawdopodobieństwo wyleczenia pacjenta, a w przypadku nieścisłości może stać się przyczyną wystąpienia niekorzystnych skutków ubocznych radioterapii. Prawidłowa konfiguracja i stała kontrola funkcjonowania systemów planowania leczenia stanowią więc warunek konieczny bezpiecznej radioterapii. Systematyczne wykonywanie testów pozwala wykluczyć błędy związane z nieprawidłową konfiguracją SPL oraz wykryć usterki w ich działaniu, które mogą wpłynąć na prawidłowy przebieg procesu leczenia.

Zagadnienie opracowania testów kontroli jakości systemów planowania leczenia w radioterapii zostało w piśmiennictwie szczegółowo omówione, ale większość publikacji skupiała się na systemach dedykowanych teleradioterapii. Wynikało to z faktu, że nowoczesne systemy planowania leczenia oparte na obrazowaniu z wykorzystaniem tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego pojawiły się w brachyterapii dużo później. W okresie największego rozwoju systemów planowania w teleradioterapii, w brachyterapii wciąż wykorzystywane były proste programy, pozwalające na obliczenia dawek punktowych w określonych odległościach od źródła promieniotwórczego.

Z czasem rozszerzono je o możliwość rekonstrukcji geometrii aplikatorów na podstawie zdjęć rentgenowskich. Planowanie leczenia w oparciu o anatomię pacjenta wprowadzono do brachyterapii dopiero na początku XXI wieku. Obecnie brachyterapia dysponuje zaawansowanymi systemami planowania leczenia pracującymi w oparciu o formalizm obliczeniowy TG-43 i TG-186, a obok klasycznych metod optymalizacji pojawiły się również zaawansowane algorytmy optymalizacji odwrotnych. Wszystkie te zmiany wpłynęły na poprawę dokładności realizacji procedur brachyterapeutycznych. Aby jednak praca z systemami leczenia w brachyterapii zapewniała najwyższe standardy leczenia onkologicznego, konieczne jest wdrożenie szerokiego zakresu testów kontroli jakości.

Poniższe zalecenia przedstawiają podstawowy zakres testów stanowiący podstawę do dalszych pomiarów użytkowników SPL w brachyterapii. Odnosi się on głównie do systemów planowania brachyterapii HDR, ale większość testów z powodzeniem można stosować również w systemach do brachyterapii prostaty w czasie rzeczywistym i brachyterapii z wykorzystaniem implantów stałych. Autorzy nie narzucają jednego sposobu postępowania, a jedynie wskazują obszary, które powinny zostać poddane kontroli. Każdy z tych obszarów opatrzony został krótkim komentarzem oraz propozycją realizacji testów. Jednocześnie autorzy podkreślają, że poniższe zalecenia mają ułatwić weryfikację SPL przez użytkowników. Nie stanowią natomiast zaleceń prawnych.